Παράπλευρα Μαθήματα Αρχιτεκτονικής

Πριν από περισσότερο από 35 χρόνια, στη  προσπάθεια διεύρυνσης του περιεχομένου και της μεθοδολογίας συγκρότησης των αρχιτεκτονικών σπουδών, στο πρόγραμμα σπουδών στην Aαρχιτεκτονική του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, μια ενότητα από συνθετικά μαθήματα τα οποία πέρα από την αναφορά σε κατασκευές, κτίσματα, προγράμματα, ιστορία, τεχνολογία, θεωρία, εισήγαγε ένα καινούργιο πεδίο το οποίο είχε ως αντικείμενο την συνθετική επεξεργασία συγκεκριμένων εννοιών.   

Τα μαθήματα αυτά αναπτύχθηκαν παράπλευρα με τα βασικά μαθήματα της Αρχιτεκτονικής, και είχαν ως αρχικό στόχο την διεύρυνση του πλαισίου αναφοράς της αρχιτεκτονικής, τόσο ως πρακτική, όσο και ως εκπαιδευτική διαδικασία.  

 Τα τελευταία οκτώ χρόνια, με την πληρέστερη και πιο συστηματική μορφή μαθημάτων Επιλογής και Σεμιναρίων, διδάσκονται στο Τμήμα Αρχιτεκτονικής και Γεωπεριβαλλοντικών Επιστημών του  Πανεπιστημίου Νεάπολις, Πάφος 

Ο όρος «ΠΑΡΑΠΛΕΥΡΑ» υποδηλώνει ότι τα μαθήματα αυτά δεν είναι ανταγωνιστικά, ούτε απλά συμπληρωματικά των βασικών μαθημάτων της Αρχιτεκτονικής. Υποδηλώνει την ταυτόχρονη και παράλληλη παρουσία τους με τα άλλα μαθήματα ενός Προγράμματος Αρχιτεκτονικής. 

Οι βασικοί άξονες στους οποίους κινούνται και συνιστούν τους στόχους τους,  είναι οι εξής: 

• Ανάπτυξη της αφαιρετικής σκέψης των φοιτητριών και των φοιτητών με μέσον την συνθετική επεξεργασία συγκεκριμένων εννοιών. 
• Εμπλουτισμός και διεύρυνση του γνωσιολογικού υποβάθρου των φοιτητριών/φοιτητών μέσω συστηματικών αναφορών στη Λογοτεχνία, τον Χορό, τον Κινηματογράφο, το Θέατρο, τη Μουσική, τη Ζωγραφική, τη Γλυπτική, τη Φιλοσοφία και τα Μαθηματικά. 

• Μελέτη συγκεκριμένων θεωρητικών προβλημάτων και σχεδιαστική διερεύνησή τους με συνθετικές ασκήσεις. 
• Επαναπροσδιορισμός του όρου «αρχιτεκτονική», ο οποίος, στο πλαίσιο των μαθημάτων αυτών, δεν περιορίζεται τόσο στο σχεδιασμό και κατασκευή κτηρίων, όσο στους τρόπους και τις τεχνικές δομής και συγκρότησης αντικειμένων ή/και χώρων σε κατανοητές ενότητες. 
• Απόκτηση των δεξιοτήτων και η εξοικείωση με εργαλεία, υλικά, υφές και τεχνικές, που είναι ιδιαίτερης σημασίας  για την ευρύτερη αισθητική καλλιέργειά τους. 

Οι βασικές έννοιες οι οποίες έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί και μελετηθεί είναι: 

• Η έννοια του ΚΕΝΟΥ, η οποία ταυτίζεται με την έννοια του ΧΩΡΟΥ. 

• Η έννοια του ΧΡΟΝΟΥ η οποία αντιμετωπίζεται ως δομικό συστατικό των ΧΩΡΙΚΩΝ κατασκευών, οι οποίες ενώ είναι εγγενώς στατικές, εν τούτοις αφενός καθίστανται κατανοητές μέσω της κίνησης, και αντίστροφα μέσω των διατάξεών τους υποβάλλουν κινήσεις. 

Η διδασκαλία στηρίζεται στην θεμελιώδη αρχή της αέναης επικοινωνίας και αμφίδρομης ανταλλαγής μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων. Η  έμφαση δίνεται στην φοιτητική πρωτοβουλία, όσον αφορά την επιλογή των θεμάτων και των μέσων επεξεργασίας τους, με στόχο την αποκάλυψη και εκδήλωση των ιδιαίτερων και προσωπικών  ενδιαφερόντων τους. Ο ρόλος του διδάσκοντα επικεντρώνεται στην διατύπωση ερωτημάτων, στην εγκαθίδρυση ενός πλαισίου προβληματισμού, στην πρόκληση πολλαπλών ερεθισμάτων, και όχι στην μεταφορά (έτοιμης) γνώσης. 

Σε κάθε μάθημα γίνεται εισήγηση από το διδάσκοντα/ουσα, ή προσκεκλημένους ομιλητές,  η οποία λειτουργεί ως ερέθισμα τόσο για προβληματισμό και συζήτηση, όσο και για την πρόοδο των εργασιών των διδασκομένων. 

Στο τέλος του εξαμήνου παραδίδεται από κάθε εκπαιδευόμενο εργασία-κατασκευή με την οποία αντικατοπτρίζεται η έννοια, με την χρήση εναλλακτικά ή σε συνδυασμούς, τεχνικών όπως κείμενα , σκαριφήματα, σχέδια, γλυπτική, ή μέσα όπως φωτογραφία, collage, video, ήχος, μουσική, installations, performance, ή οποιοδήποτε άλλο μέσο κρίνεται από κάθε φοιτήτρια/φοιτητή ως το καταλληλότερο για την απόδοση της έννοιας.  

 Κάθε «ΠΑΡΑΠΛΕΥΡΟ» μάθημα έχει διάρκεια 3 ωρών ανά εβδομάδα, και 3 ή 6 ECTS. 

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι διδασκόμενοι αναμένεται  να έχουν: 

• Αποκτήσει την ικανότητα τεκμηριωμένης αμφισβήτησης θεωρούμενων ως δεδομένων σχεδιαστικών και συνθετικών αρχών. 
• Αποκτήσει τα εργαλεία για να αντιμετωπίζουν τα συνθετικά προβλήματα όχι μόνο ως τεχνικά, λειτουργικά ή αισθητικά, αλλά και ως προβλήματα διατύπωσης συγκεκριμένων εννοιών. 
• Την δυνατότητα να συνδέουν τις αρχιτεκτονικές τους προτάσεις με άλλες μορφές συνθετικής σκέψης. 
• Τις  γνώσεις και τεχνικές που αποκτούν στα συγκεκριμένα μαθήματα, για την επεξεργασία των άλλων συνθετικών θεμάτων του Προγράμματος.    

Η προτεινόμενη βιβλιογραφία επικεντρώνεται σε κείμενα θεμελιώδους και διαχρονικής αξίας, και λιγότερο σε κείμενα συγκυρίας. Επίσης περιλαμβάνει κείμενα που αφορούν την ευρύτητα και πολλαπλότητα των μελετώμενων αντικειμένων. Τέλος περιλαμβάνει μέσα τα οποία συνδέονται οργανικά με τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται όπως κινηματογραφικές ταινίες, μουσικές εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις, δοκίμια φιλοσοφίας, εκθέσεις, κλπ. 

Ενδεικτικά:

Le Corbusier: “Κείμενα για την Ελλάδα» Επιμέλεια Γιώργος Σημαιοφορίδης, Εκδόσεις ‘Αγρα. 

Δημήτρη Πικιώνη: «Κείμενα». Μορφωτικό ‘Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2010. 

“The Medium is the Message” Marshall MacLuhan 

“Αϊνστάιν- Πικάσσο.» (Ο Χώρος ο Χρόνος και η Ομορφιά), Arthur Miller, Εκδόσεις Τραυλός,2002 

«Σμιλεύοντας τον Χρόνο». Αντρεϊ Ταρκοφσκι , Εκθέσεις Νεφέλη, 1987 

«Κορνήλιος Καστοριάδης: Φιλοσοφία και Επιστήμη» Εκδόσεις ΕΥΡΑΣΙΑ, 2004      

CREDITS

H διδασκαλία των μαθημάτων στο ΕΜΠ έγινε σε συνεργασία με τους: 

Χρήστο Διδώνη, Γλύπτη, Επίκουρο Καθηγητή ΕΜΠ.(Προπτυχιακό) 

Δημήτρη Σεβαστάκη, Ζωγράφο, Καθηγητή ΕΜΠ.(Προπτυχιακό και Μεταπτυχιακό) 

Ελευθερία Ράπτη, Θεατρολόγο, Διδάσκουσα στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του ΕΜΠ. (Μεταπτυχιακό) 

Η διδασκαλία των μαθημάτων στην Αρχιτεκτονική του Πανεπιστημίου Νεάπολις, Πάφος γίνεται από τον γράφοντα.  

 

Σόλων Ξενόπουλος, Αρχιτέκτων, Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ   

Πρόεδρος Τμήματος Αρχιτεκτονικής και Γεωπεριβαλλοντικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Νεάπολις, Πάφος